BAPS રવિસભા-૧૦/૦૨/૨૦૧૯

” આપણે તો અક્ષર પુરુષોત્તમ નાં બળદિયા છીએ…”

“અમે મૂંડાવ્યુ છે એ તો અક્ષર પુરુષોત્તમ માટે મૂંડાવ્યુ છે…”

————————————

બ્રહ્મ સ્વરુપ શ્રી શાસ્ત્રીજી મહારાજ

આજની સભા વિશિષ્ટ હતી…..કારણ કે આજનો દિવસ સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાય માં સુવર્ણ અક્ષરે અંકિત દિન છે….વસંત પંચમી નાં આ શુભ દિને, શ્રીજી એ વડતાલ માં, સંવત ૧૮૮૨ માં સર્વ જીવ હિતાવહ એવી શિક્ષાપત્રી ની રચના કરી હતી….આજની જ શુભ તિથિ એ સદ્ગુરુ બ્રહ્માનંદ સ્વામી…નિષ્કુળાનંદ સ્વામી નું પ્રાગટ્ય થયુ હતુ….તો સર્વોપરી અક્ષર પુરુષોત્તમ સિદ્ધાંત ને બ્રહ્માંડ માં ગજવનાર…બ્રહ્મ સ્વરુપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ નું પ્રાગટ્ય પણ આજે થયુ હતુ…..આજની સભા તેમનાં પાવન ચરણો માં ભેટ રુપ હતી…..એમનો મહિમા ગાવા ની હતી….

લગ્ન ગાળો હોવાં છતા હૈયે હૈયું દળાય એટલી ભીડ આજની સભા માં હતી…..એ જ દર્શાવે છે કે હરિભક્તો ની નિષ્ઠા કેટલી દૃઢ છે……!!!!

સર્વ પ્રથમ ફૂલો થી આચ્છાદિત શ્રીજી નાં મનમોહક દર્શન…..

સભા ની શરૂઆત પુ. દિવ્ય કિશોર સ્વામી નાં મુખે સ્વામિનારાયણ ધૂન થી થઈ….. ત્યારબાદ એમનાં જ મુખે…” જયજય યજ્ઞપુરુષ સુખ કારી..” રજુ થયુ……આવા આપણા આદ્ય ગુરુ નાં ચરણો માં જીવન અર્પી એ તો યે ઓછું છે…..!! ત્યારબાદ પુ. કૃષ્ણ સ્વરુપ સ્વામી નાં ગહન સ્વરે બ્રહ્મ સ્વરુપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ નાં મહિમા નું…સામર્થ્ય નું ગાન કરતું પ્રસિદ્ધ કીર્તન….” સ્વામીજી તો મહા પ્રતાપી….એમનું ધાર્યું થાય…” રજુ થયુ….૩૩-૩૩ વર્ષ ગઢપુર માં મંદીર માટે રાહ જોઇ ને…સત્તા પલટો કરાવી ને પણ ….શ્રીજી નાં સંકલ્પ મુજબ ભવ્ય આરસ નું મંદીર, ટેકરા પર બનાવ્યું……ગગન ચુંબી પાંચ મંદિરોની રચના.. ….એ જ બતાવે છે કે એમનો પ્રતાપ કેવો હતો….. ત્યારબાદ પુ. વિવેક મુનિ સ્વામી નાં પ્રબળ સ્વર માં….” શાસ્ત્રીજી મહારાજ નો સંગ…મુને ભાગ્યે મળ્યો છે…”….રજુ થયુ….બ્રહ્મ સત્ય…!!! આપણા અનંત જન્મો નાં પુણ્ય કે શ્રીજી સાક્ષાત પ્રગટ હોય તેવા ગુણાતીત પુરુષ ..ગુરુ રૂપે પ્રગટ મળ્યા છે…!!!

પુ. વિવેક શીલ સ્વામી એ બ્રહ્મસ્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ નો મહિમા ગાતા કહ્યુ કે…..તેમની પ્રતિભા અતુલ્ય હતી….તેં જ પ્રતિભા નો અનુભવ નાના ડુંગર ભક્ત ને જોઇ ગામ નાં રાવજી પટેલ ને થયો….આચાર્ય શ્રી વિહારી લાલજી મહારાજ ને થયો…કોઠારી ગોરધન ભાઈ…કોઠારી બેચર ભગત ને થયો…ગોંડલ નાં વિદ્યાધીકારી ચંદુલાલ ને થયો….વૃદ્ધ સાધુ મુરલીધર દાસ ને થયો….જે જે એમનાં યોગ માં આવ્યાં તેં અક્ષર પુરુષોત્તમ સિદ્ધાંત થી રંગાઈ ગયા….

લીમડી ઠાકોર ને અક્ષર મંદીર નાં નિર્માણ સમયે બ્રહ્મ સ્વરુપ શાસ્ત્રીજી મહારાજે છડેચોક સંભળાવ્યું કે…” મધ્ય ખંડ માં તો અક્ષર પુરુષોત્તમ જ બેસશે….આ એમનાં માટે જ મૂંડાવ્યુ છે…..” એ સંવાદ સ્વરૂપે યુવક મિત્રો દ્રારા રજુ થયો….! અદ્ભૂત પ્રસંગ…

ત્યારબાદ પુ. ધર્મ તિલક સ્વામી એ પોતાના પ્રવચન માં કહ્યુ કે….શાસ્ત્રીજી મહારાજે કરેલા કલ્પનાતિત…અસહ્ય ભીડા વાળું વિચરણ….હરિભક્તો ની ઉપાસના ની શુદ્ધિ માટે નો અસહ્ય દાખડો….સદાયે અતુલ્ય રહેશે…૮૬ વર્ષ નું જીવન આ સિદ્ધાંત કાજે કૃષ્ણારપણ કરી દીધું….વિપરીત દેશ કાળ વચ્ચે પણ એ અટક્યા નથી….પોતાના દેહ ને આ સિદ્ધાંત માટે ઘસી નાખ્યો છે…સખત વા… ટૂંકી સગવડો વચ્ચે પણ એમનું વિચરણ અટક્યું નથી….એ તો કહેતાં કે ” ખાટલે પડીંશુ તયારે આ વિચરણ બંધ થશે…”

ત્યારબાદ રજુ થયેલા એક સંવાદ માં આ જ અદ્ભૂત વિચરણ….શાસ્ત્રીજી મહારાજ નો સર્વોપરી સિદ્ધાંત માટે નો..હરિભક્તો નાં કલ્યાણ માટે નો દાખડો રજુ થયો….સખત વા…. એ પણ એમનું વિચરણ અટક્યું નથી…..છેક છેલ્લાં શ્વાસ સુધી એમનો આ યજ્ઞ ચાલુ જ રહ્યો…

વિડીયો દર્શન દ્રારા પણ એ જ ભીડા નાં…કલ્યાણ યાત્રા નાં દર્શન થયાં…અંધારી રાત્રિ માં..ભોગાવૉ નદી નાં અતિશય પૂર વચ્ચે પણ શાસ્ત્રીજી મહારાજ નું વિચરણ અટક્યું નથી…..ચલાય એમ ન હોય તો હરિભક્ત નાં ખભે બેસી ને વિચરણ કર્યું છે….એ પ્રસંગ રજુ થયો…

ત્યારબાદ યુવક મિત્રો દ્રારા સર્વોપરી અક્ષર પુરુષોત્તમ સિદ્ધાંત નાં મહિમા નું ગાન કરતા એક નૃત્ય ની રજુઆત થઈ….. જય હો..જય હો…અક્ષર પુરુષોત્તમ ની….!!…આજે શ્રી અક્ષર પુરુષોત્તમ મહારાજ નાં વિજયધ્વજ બ્રહ્માંડ માં ફરકે છે….

પુ.ઇશ્વર ચરણ સ્વામી એ નૃત્ય વચ્ચે , બ્રહ્મ સ્વરુપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ ની મૂર્તિ ને ગુલાબ નો હાર પહેરાવ્યો…અને સમગ્ર સભા તાળીઓ નાં ગડગડાટ થી ગુંજી ઉઠ્યો…..

ત્યારબાદ પુ.ઇશ્વર ચરણ સ્વામી એ, કે જેમને શાસ્ત્રીજી મહારાજ નો પ્રત્યક્ષ લાભ લીધો છે…તેમણે એક પ્રશ્ન ઉત્તર રૂપી સંવાદ માં કહ્યુ કે…..( આપણે અહી એનાં સાર..અંશ માત્ર જોઈશું) ..

• મુંબઇ..નંદા સાહેબ ને બંગલે…૧૯૫૦માંશાસ્ત્રીજી મહારાજ આરામ કરવા આવેલા…૧૦ વરસ ની ઉંમરે ત્યાં લગભગ ૧૦-૧૨ વાર જવાનો લાભ મળેલો…સ્વામી આડા પડી ને માળા જ ફેરવતા હોય…મારી ટચલી આંગળી નીચે નાં તલ ને વખાણતા…. સ્વામી નાં પગ દબાવતા…પગ એકદમ કોમળ…કેરી અને થૂલું જમતા…એ ઇદંમ આજે પણ સાંભળે છે…સ્વામી અંતર થી પુષ્પ જેવા કોમળ પણ મન થી વજ્ર જેવા મજબૂત હતાં….આફ્રિકા નાં મગન ભાઈ આરતી સમયે અતિશય ભાવ વેશ માં આવી જતા…એ યાદ છે…ચંદન ની અરચા કરવા નો લાભ મળેલો…જે રૂમાલ માં સંઘરેલો..
• નિર્ગુણ સ્વામી અને શાસ્ત્રીજી મહારાજ નો છેલ્લો મિલાપ ત્યાં જોયેલો…જાગા સ્વામી યે લખેલું…અક્ષર વાતો નુ ત્રીજું પ્રકરણ ખૂબ ગમતું…સુર્ય નારાયણ વાડી માં એની સાત દિવસ ની પારાયણ કરાવેલી…
• અટલાદરા માં શાસ્ત્રીજી મહારાજ ની હાથી પર સવારી નીકળી હતી….સુવર્ણ તુલા થઈ હતી એનો લાભ મળેલો….સ્વામીએ તુલા સામે નજર પણ નહોતી કરી…..હજારો હરિભક્તો ભેગા થયેલા….સભા માં સુતા સુતા કથા કરે…માળા ફેરવે….શંકર ભગત નાં પ્રબળ અવાજ માં રાત્રીએ ભજન થાતાં….
• સ્વામીએ મારો હાથ એકવાર પકડ્યો હતો તેં સતત ૭ દિવસ સુધી એટલાં ભાગ માં થી સુખડ ની સુગંધ આવતી હતી…….! ગઢડા…સલાડ…ઠીકરિયા ગામ માં લાભ મળેલો….સલાડ વાલા મણીભાઈ એ શાસ્ત્રીજી મહારાજ ની હાથી પર સ્વાગત યાત્રા કાઢેલી…હાથી એ સૂંઢથી ગુલાબ નો હાર પહેરાવેલો….એ હાથી એ નૃત્ય પણ કરેલું…એ યાદ છે
• કોઇના પ્રત્યે દ્વેષ નહીં….અવગુણ અભાવ નહીં…બસ પોતાની લીટી જોવી…..પુરુષાર્થ કરવો…એ સ્વામી નો સ્વભાવ હતો…
• આપણે આજે એ જ ગુણાતીત દિવ્ય પુરુષ સાક્ષાત મળ્યા છે…તેનો આનંદ લેવો..મહિમા સમજવો…જીવ માં દૃઢ કરવો…
• સદ્ગુરુ ખેલે વસંત….વાળો પ્રસંગ….ભગતજી મહારાજે , ગુણાતીત સ્વામી ની કરેલી સાંગોપાંગ સેવા ની વાતો સ્વામી વારે વારે કરતા….
• શાસ્ત્રીજી મહારાજે અમદાવાદ માં સમાધિ પ્રકરણ ચલાવેંલું…. એ પ્રત્યક્ષ જોયેલું….સમાધિ વાળા બહેનો નાં મુખ માં થી દૂધ નીકળતું જોયેલું….પણ સ્વામી તો અલમસ્ત ભાવે વર્તતા…..નંદાજી…મોરિંસ ફ્રેડમેન…એ વિવિધ પરીક્ષણ દ્રારા આ સમાધિ પ્રકરણ ની સાતત્યતા ચકાસેલી……જાહેર માં સમાધિ પ્રકરણ થતુ, પણ સ્વામી ને આવા પરચા માં બહુ રસ નહીં…..પછી એમની ઇચ્છા થી બંધ થયેલા….
• ૪ વર્ષ ની ઉંમરે મને ….શાસ્ત્રીજી મહારાજે ભાવનગર થી બોટાદ જતા પેન્ડો જમાડેલો….એનો ઉલ્લેખ યોગીજી મહારાજે પોતાના પત્ર માં કરેલો…..
• પુ. અક્ષર વત્સલ સ્વામીએ જણાવ્યું કે કરાચી માં ૧૯૪૭ માં કરેલી પારાયણ નો પત્ર સદ્ગુરુ નિર્ગુણ સ્વામીએ ….પુ. ઇશ્વર ચરણ સ્વામી( એ સમયે અરુણ ) ને લખેલો….એ સાક્ષી છે કે સ્વામી ને ઇશ્વર સ્વામી પ્રત્યે કેવો ભાવ હતો….

અદ્ભૂત સ્મૃતિ…….પ્રત્યક્ષ સાક્ષી નાં મુખે આ સાંભળવા નો લ્હાવો…અવિસ્મરણીય રહેશે….

ત્યારબાદ જાહેરાત થઈ….

• હર્બલ Moisture નું લોન્ચિંગ થયુ….
• આવતાં રવિવારે પુર્વ અમદાવાદ માટે બ્રહ્મ સત્ર છે…વધું માહીતી માટે જે તેં વિસ્તાર નાં કાર્યકર નો/સંસ્કાર ધામ નો સંપર્ક કરવો…..

તો આજની સભા અદ્ભૂત હતી…..કેવા મોટા પુરુષ…ગુણાતીત સાક્ષાત આપણ ને મળ્યા છે, એનાં મહિમા ને સમજવા ની હતી…..

એ જ પ્રત્યક્ષ ગુણાતીત માં જીવ સાંગોપાંગ જોડાશે …દૃઢ હેત થાશે તો જીવ જરૂર બ્રહ્મ રુપ થાશે….એમા કોઈ શક નથી….

જય સ્વામિનારાયણ

રાજ

BAPS રવિસભા- ૩૦/૧૨/૨૦૧૮

પછી શ્રીજીમહારાજ બોલ્યા જે, “જેમાં ત્રણ વાનાં હોય તે પાકો સત્સંગી કહેવાય. તે ત્રણ વાનાં તે કયાં?

તો

1.એક તો પોતાને ઇષ્ટદેવે જે નિયમ ધરાવ્યા હોય તે પોતાના શિર સાટે દ્રઢ કરીને પાળે પણ એ ધર્મનો કોઈ દિવસ ત્યાગ ન કરે. અને

2. બીજો ભગવાનના સ્વરૂપનો જે નિશ્ચય તે અતિશય દ્રઢપણે હોય પણ તેમાં કોઈ સંશય નાંખે તો સંશય પડે નહીં ને પોતાનું મન સંશય નાંખે તોય પણ સંશય પડે નહીં; એવો ભગવાનનો અડગ નિશ્ચય હોય. અને

3. ત્રીજો પોતાના ઇષ્ટદેવને ભજતા હોય એવા જે સત્સંગી વૈષ્ણવ તેનો પક્ષ રાખવો. તે જેમ માબાપ દીકરા-દીકરી તેનો પક્ષ રાખે છે, અને જેમ પુત્ર હોય તે પોતાના પિતાનો પક્ષ રાખે છે, અને જેમ સ્ત્રી હોય તે પોતાના પતિનો પક્ષ રાખે છે, તેમ ભગવાનના ભક્તનો પક્ષ રાખવો.

એ ત્રણ વાનાં જેમાં પરિપૂર્ણ હોય તે પાકો સત્સંગી કહેવાય.

---

વચનામૃત – ગઢડા મધ્ય-૬૧

સાચા સત્સંગી કોને કહેવાય?? કઈ રીતે થવાય?? એ સર્વે ને ઉત્તર આજની સભા માં હતો….જ્ઞાન ની સર્વોપરી વાતો જે અહી થાય છે ….આખા અઠવાડિયા નાં માયા નાં પડ જે જીવ પર ચડ્યા છે…તેં આવી સત્સંગ સભા થી દુર થાય છે અને એટલાં માટે જ સતપુરૂશ દ્રારા બ્રહ્મરૂપ થાવા માટે રવિ સત્સંગ સભા ને એક પ્રધાન સાધન બતાવ્યું છે…..

સભા માં સમયસર પહોંચી ગયા….ઠંડી યથાવત છે પણ સામે ધનુર્માસ માં કીર્તન અને કથા નો પ્રવાહ પણ બળવત્તર છે…….

સર્વ પ્રથમ, કેસર ભીના શ્યામ નાં મનમોહક દર્શન……

સભાની શરૂઆત સ્વામિનારાયણ મહામંત્ર ની ધૂન થી થઈ…..આજની સભા માં પ્રખ્યાત યુવક ગાયક અને આપણા સ્નેહી એવા શ્રી અમય દાતેં હાજર હતાં અને એમનાં તેજસ્વી ….હૃદય ને ઝંઝૉળી નાંખે એવા સ્વર માં ….” હે જી મે તો હરખે નિહાળ્યા નાથ…આજ મારો ઝાલ્યો સ્વામીએ હાથ…” રજુ થયુ…..અદ્ભૂત…અદ્ભૂત…! એ તો જેનો હાથ શ્રીજી સ્વામી પકડે …તેનાં કંઠ માં થી જ હૃદય નાં સુર નીકળે…!!!!..એમનાં જ હૃદય પ્રિય સુરમાં ” આપને યાદ કરવા..શ્રુતિ નાં પાઠ છે….” જેવું નવીન કીર્તન સતપુરૂશ નાં પ્રેમ નો મહિમા વર્ણવતા રજુ થયુ…..! એની જ એક કડી માં ગવાયું કે….આપના જ રાજીપા માં.. મુક્તિ નો અહેસાસ છે…” ખરેખર….સતપુરૂશ ને રાજી કરવા એ જ મુક્તિ છે…એ વેદો શાસ્ત્રો નું ગહન કથન સહજ માં જ કહેવાયું…..અમય ભાઈ દ્રારા જ રજુ થયેલું કીર્તન…”સંત પરમ હિતકારી….” એટલું તો અદ્ભૂત હતુ કે હજુ હૃદય માં એ પડઘાય છે……!!!

ત્યારબાદ પુ. નિર્મલ ચરિત સ્વામી દ્રારા…બ્રહ્મ સ્વરુપ પ્રમુખ સ્વામી નાં ગુણાતીત ગુણ ” ભલું કરવા હંમેશા બીજા નું…” વિષય પર અદ્ભૂત પ્રવચન થયુ…એમણે વાત કરી કે…..

• બીજ નું ભલું…અને એ પણ સદાયે અને પોતાના દેહ ની અવગણના કરી ને- એ અઘરું છે….પણ સ્વામીશ્રી ની આખી જીંદગી આ જ હતી….
• હૃદયરોગ નો હુમલો આવ્યાં છતાં ભગવાન ભક્ત નાં દર્શન કાજે પોતાના દેહ ની પીડા ને અવગણી….પોતાનુ સર્વ મંગલ સ્વરુપ દેખાડ્યું….એક બાળક ની પ્રાર્થના માત્ર થી અઘરી એવી મુસાફરી કરી.. એનાં ઘરે પધાર્યા….પગ માં સોજા સાથે પણ અતિ કઠીન વિચરણ ચાલુ રાખ્યું…આખી રાત નાં ઉજાગરા.. એ પણ ઝૈફ ઉંમરે…..અને અકલ્પનિય વિચરણ….! માન્યા માં ન આવે તેવો ભીડો સ્વામી એ સહન કર્યો છે……

એ જ દર્શાવે છે કે ગુણાતીત નો રંગ જ કૈંક ઓર હોય છે…….

ત્યારબાદ પુ. શ્રીહરિ સ્વામી એ ગઢડા મધ્ય-૬૧ નાં વચનામૃત પર રસપ્રદ પ્રવચન કર્યું…..અહી જોઈએ તેનો સારાંશ….

• આપણે તિલક ચાંલ્લો …નિત્ય પૂજા…ધર્માદો કરીએ છીએ પણ આપણે સાચા સત્સંગી છીએ?? સાચા સત્સંગી ની વ્યાખ્યા શ્રીજી એ કરી છે….
• નિયમ…નિશ્ચય અને સત્સંગી નો પક્ષ…એ ત્રણ મુખ્ય અંગ ને આધારે સાચો સત્સંગી નક્કી થાય….સત્સંગી નો પક્ષ એટ્લે જ આત્મબુદ્ધિ ….
• ગ.અ.૭ માં શ્રીજી તો દેહ પડી જાય ત્યાં સુધી સત્સંગી નો પક્ષ રાખવા ની વાત કરી છે….અને પક્ષ રાખવો એટ્લે…ભગવાન નાં ભકત માટે ઘસાવુ….એની સેવા કરવી….એનાં માટે કટ વળી જવું……જરુર પડે તો ભક્ત માટે પોતાના કુટુંબ પરિવાર નો ત્યાગ કરવો…એને કદાપિ એ ભક્ત નો અભાવ…અવગુણ ન આવે….પણ સદાયે આત્મ બુદ્ધિ રાખે…
• આવા સાચા સત્સંગી પર ભગવાન અને મોટા પુરુષ રાજી થાય છે…..અને પક્ષ રાખતાં ભક્ત કોઈ ભુલ કરે તો પણ તેને નિર્ગુણ કહેવાય.
• મામૈયૉ અને મેરમણ, ઝીણાભાઈ દરબાર, ભગુજી, ત્રિકમજી રાજગોર જેવા અનેક હરિભક્તો એ શિર સાટે સત્સંગી નો પક્ષ રાખ્યો છે ….જે સુવર્ણ અક્ષરે સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાય માં લખાયેલો છે.
• આપણા ગુણાતીત ગુરુઓ એ સંપ..સુંહ્રદભાવ..એકતા ની વાત કરી છે અને પક્ષ નો મહિમા સુપેરે ગાયો છે…..કેવળ એનાં દ્વારે પણ મોક્ષ મળે એ વાત કરી છે…..માટે જ ભગવાન નાં ભક્ત નો પક્ષ શિર સાટે રાખવો…

ત્યારબાદ સભા ને અંતે અમુક જાહેરાત થઈ…..

• ધર્માદો હવે હપ્તે હપ્તે ECS દ્રારા પણ થઈ શકશે….ફોર્મ મંદીર માં થી મળશે….
• પાર્કિંગ હોસ્પિટલ નાં મેદાન માં જ કરવું…
• સભા ને અંતે આરતી પછી, સ્વામીશ્રી નાં 21-23 ડિસેમ્બર, નાં દિવ્ય વિચરણ નાં વિડીયો દર્શન નો લાભ મળ્યો…..જે નીચે ની લિંક પર થી જોઇ શકાશે…..

આજની સભા અદ્ભૂત હતી….અને જો એનો એક એક શબ્દ જીવસ્થ થાય તો કલ્યાણ હાથ વેંત છે…

બસ, જીવ નાં કલ્યાણ માટે ય નિત્ય રવિસભા નો આગ્રહ રાખવો….

સર્વે નું ભલું હો…..

જય સ્વામિનારાયણ…

રાજ….

અક્ષરપુરુષોત્તમ દર્શન-૬

અત્યાર સુધી આપણે પ્રસ્થાન ત્રયી ( ઉપનિષદ-ભગવદ ગીત અને બ્રહ્મસૂત્ર) ના –ઉપનિષદ અને ભગવદ ગીતા ને આધારે – અક્ષર અને પુરુષોત્તમ – તત્વ ના સ્વરૂપ..કાર્ય અને મહિમા વિષે ઉંડાણ પૂર્વક સમજ્યા…..હવે આગળ તેમના વિષે વધુ માહિતી મેળવીએ – બ્રહ્મ સૂત્ર ને આધારે…..

 

બ્રહ્મસૂત્ર

———–

તે ઉપનિષદ ના ઉપદેશ નું તર્કબદ્ધ પરીપુષ્ટિ કરતો ગ્રંથ છે……ટૂંક માં કહેવું હોય તો એમ કહેવાય કે- ઉપનિષદ કહે છે અને બ્રહ્મસૂત્ર તેને તર્કબદ્ધ રીતે સાબિત કરે છે……માટે જ જો ઉપનિષદ ને વિશેષ સમજવા હોય તો બ્રહ્મસૂત્ર નો સહારો લેવો અનિવાર્ય છે. …..અને તર્ક ને આધારે આ ગ્રંથ ચાલતો હોવાથી તેને તર્ક સૂત્ર કે તર્ક પ્રસ્થાન પણ કહે છે ..આ ગ્રંથ પરાશરના પુત્ર શ્રીમાન્ બાદરાયણ વ્યાસ આ ગ્રંથના પ્રણેતા છે. ઉપનિષદની શ્રુતિઓ અને સ્મૃતિ ગ્રંથોના આધારે લખાયેલો આ ગ્રંથ છે. આ ગ્રંથ સૂત્ર સ્વરૂપે રચાયો છે. ‘अल्पाक्षरमसन्दिग्घं सारवद् विश्वतो मुखम्। अस्तोभमनवद्यं च सूत्रं सूत्रविदो विदुः॥

‘ અલ્પાક્ષરવાળું હોય, અતિ મોટાં વાક્યો જેવું ન હોય, તાત્પર્યના સારને સમાવી શકે તેવું સક્ષમ હોય, અને અસંદિગ્ધ હોય ઇત્યાદિ સૂત્રનાં લક્ષણો છે….

આ લક્ષણો પ્રમાણે જ મહર્ષિ વ્યાસજીએ આ ગ્રંથ રચ્યો હોઈ તેને સૂત્રગ્રંથ ગણવામાં આવે છે…… આ સૂત્રગ્રંથ ચાર અધ્યાયોમાં વહેંચાયેલો છે. પ્રત્યેક અધ્યાયમાં પેટા વિભાગ તરીકે ચાર ચાર પાદ આવેલા છે….. તે પ્રત્યેક પાદ જુદાં જુદાં અધિકરણોમાં અર્થાત્ પાદના પેટા વિભાગમાં વિભક્ત કરવામાં આવ્યાં છે. અને તે પ્રત્યેક અધિકરણમાં એક અથવા એકથી વધારે સૂત્રોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે…….

સમગ્ર ગ્રંથનો વિચાર કરીએ તો ખાસ કરીને પ્રથમ અધ્યાયમાં જગતનું કારણ કોણ ? શા માટે ? કોણ પ્રકૃતિ આદિ સર્વના આધાર છે ? કોણ સર્વાન્તર્યામી છે ? કોણ સર્વનિયામક છે ? શા માટે ? વગેરે માનવ-મનને ગૂંચવતી શંકાઓ કે જે ઘણી વાર શ્રુતિમંત્રોના આધારે જ જાગી ઊઠી હોય, તેવી શંકાઓનું નિર્ણયાત્મક સમાધાન કર્યું છે.

દ્વિતીય અધ્યાય ખંડન પ્રધાન અધ્યાય રહ્યો છે. વૈદિક સનાતન સિદ્ધાંતથી વિરુદ્ધ નિર્બીજ સાંખ્યયોગ જેવા પ્રતિપક્ષ મતોની અહીં પુનઃ તર્કની સરેણીએ પાક્કી પરીક્ષા કરવામાં આવી છે. જેમાં તે પ્રતિપક્ષ મતોમાં તર્કોની શિથિલતા, વિપરીતાર્થતા, ભ્રાંતિમૂલકતા કે પછી મોક્ષ પ્રતિબંધકતા દર્શાવી સાચા અને સારા તર્કો દ્વારા તેનો નિરાસ કરી, શ્રુતિસંગત સિદ્ધાંતોની સત્યતાનો પુનઃ જયઘોષ કર્યો છે. પરિણામે આ સિદ્ધાંતો વધુ શક્તિશાળી અને પ્રભાવક બન્યા છે.

બ્રહ્મસૂત્રોનો તૃતીય અધ્યાય એટલે સાધનાનો અધ્યાય. પરમકલ્યાણ એ સર્વમુમુક્ષુઓનું લક્ષ્ય છે. તે પામવાનું મુખ્ય સાધન પરમાત્માની ઉપાસના છે – તો તે ઉપાસના કરવાની રીત અહીં સમજાવી છે. વળી, જેને પરમાત્માની ઉપાસના કરવી હોય તેને અક્ષરરૂપતા, બ્રહ્મરૂપતા અર્થાત્ અક્ષરબ્રહ્મ સાથે પોતાના આત્માની એકતા પ્રાપ્ત કરવી જ પડે. શ્રુતિસ્મૃતિસિદ્ધ આ સાધનને કઈ રીતે આત્મસાત્ કરી શકાય ? તે માટે બ્રહ્મસ્વરૂપ ગુરુહરિ સાથેનો સંબંધ કેવો હોવો જોઈએ ? ઇન્દ્રિયો, અંતઃકરણ વગેરેનો સંયમ કઈ રીતે કરવો ? વગેરે સાધનાની વાતો અહીં ખૂબ જ ગંભીરતાથી, સ્પષ્ટતા સાથે, દૃઢપણે અને સયુક્તિક પ્રસ્થાપિત કરવામાં આવી છે.

‘ફળનો અધ્યાય’ એમ બ્રહ્મસૂત્રના ચોથા અધ્યાય માટે કહેવામાં આવ્યું છે. બધાં જ સાધનોના ફળરૂપ અપુનરાવૃત્તિકર પરમ મોક્ષના સ્વરૂપનું અદ્ભુત પ્રતિપાદન થયું છે. તે મુક્તિને પામતા મુક્તો ભગવાનના અક્ષરધામ તરફ ગતિ કરે તે ઉપનિષદોમાં કહેલી અર્ચિરાદિ ગતિનું અહીં નિરૂપણ છે. મુક્તિ અવસ્થામાં મુક્ત જે રીતે બ્રાહ્મી તનુ પામીને પરબ્રહ્મની દાસભાવે ઉપાસના, દર્શન કરતો થકો શાશ્વતકાળ પર્યંત પરમાનંદને ભોગવે છે, તેવી ઘણી બધી અલૌકિક વાતોનો અહીં નિર્ણય કરવામાં આવ્યો છે…….

 

હવે જોઈએ – અક્ષર કહેતા કે બ્રહ્મ નો ઉલ્લેખ કઈ રીતે થયો છે….

 

अथातो ब्रह्मजिज्ञासा ( १/१/१)

“..તેથી હવે બ્રહ્મજ્ઞાન ની ઈચ્છા કરવા માં આવે છે…..”.. અને આ એક જ વાક્ય માં જાણે કે- સમગ્ર બ્રહ્મસૂત્ર નો સાર આવી જાય છે…….બ્રહ્મવિદ્યા નો સાર આવી જાય છે…..ब्रह्मणो : जिज्ञासा इति ब्रह्मजिज्ञासा ( ब्रह्मसूत्र स्वामिनारायण भाष्य-१/१/१)  …અર્થાત- બે બ્રહ્મ ની જીજ્ઞાસા એટલે જ બ્રહ્મ જીજ્ઞાસા……અને આ બે તત્વ- એટલે જ અક્ષર અને પુરુષોત્તમ…… આવી જ કંઈક વાત પ્રશ્નોપનિષદમાં મહર્ષિ પિપ્પલાદ ઉચ્ચારે છે. અહીં પરમ મુક્તિના ઉપાય તરીકે ૐકારના ધ્યાન અંગેનું નિરૂપણ કરતાં તેઓ કહે છે,

‘एतद् वै सत्यकाम परं च अपरं च ब्रह्म यद् ॐकारः’ (પ્રશ્ન ઉપનિષદ, ૫/૨)

મહર્ષિ કહી રહ્યા છે, ‘હે સત્યકામ! આ ૐકાર તો પોતામાં સમગ્ર બ્રહ્મવિદ્યાને સમાવી બેઠો છે. એટલે પહેલાં તો તેનો અર્થ જાણી લેવો જોઈએ. સત્યકામ! આ ૐકારના બે અર્થ છે. એક ‘परं ब्रह्म’ અર્થાત્ પરબ્રહ્મ પુરુષોત્તમનારાયણ અને બીજો ‘अपरं ब्रह्म’ કહેતાં અક્ષરબ્રહ્મ.’ આમ ૐકારનું ઉચ્ચારણ કરતાં તેના અર્થરૂપે અક્ષર અને પુરુષોત્તમ એ બંને તત્ત્વોનું અનુસંધાન કરે તો તે –

‘स सामभिरुन्नीयते ब्रह्मलोकं स एतस्माज्जीवघनात् परात्परं पुरिशयं पुरुषमीक्षते।’ (પ્રશ્ન ઉપનિષદ, ૫/૫)

‘બ્રહ્મલોક કહેતાં દિવ્ય અક્ષરધામને પામી, સર્વ આત્માઓ કરતાં પણ પર એવા જે અક્ષરબ્રહ્મ, તેનાથી પણ પર પુરુષોત્તમનો સાક્ષાત્કાર પામે છે.

એટલે જ વ્યાસમુનિએ પણ બ્રહ્મસૂત્રમાં ‘पराघिकरणम्’ (બ્રહ્મસૂત્ર, ૩/૨/૩૦) જેવાં પેટાપ્રકરણો રચીને આ સિદ્ધાંતને સૂત્રરૂપે પ્રતિપાદિત કર્યો છે. આમ, બ્રહ્મવિદ્યામાં અનિવાર્ય ઘટક એવું અક્ષરબ્રહ્મ એ આત્મા તથા પરમાત્મા કરતાં ભિન્ન તત્ત્વ છે એ સમજી શકાય છે…….

આ રીતે વિવિધ ઉપનિષદો અને ગીતામાં સકળ વિશ્વના આધાર તરીકે ગવાયેલા અક્ષરબ્રહ્મની દિવ્ય કીર્તિને વેદવ્યાસજીએ પણ બ્રહ્મસૂત્રમાં સંગ્રથિત કરી. ‘द्युभ्वाघिकरणम्’ નામના પેટા પ્રકરણમાં તેમણે અક્ષરબ્રહ્મના આ સર્વાધારપણાને પ્રસિદ્ધ કર્યું છે. सूत्रम् – ‘द्युभ्वाद्यायतनं स्वशब्दात्’ (બ્રહ્મસૂત્ર, ૧/૩/૧)

આ રીતે અક્ષરબ્રહ્મની જગતકારણતા, વ્યાપકતા, સર્વાધારતા વિષે આપણા સનાતન ગ્રંથોમાં ઘણું ઘણું કહેવાયું છે. આ બધાંય વચનોનો જાણે સાર આપણી સમક્ષ ઉદ્ઘાટિત કરતા હોય તેમ પરબ્રહ્મ પુરુષોત્તમ શ્રીસ્વામિનારાયણ ભગવાને કહ્યું,

….હવે જે બ્રહ્મજ્ઞાનનો માર્ગ છે તેમાં તો એમ સમજવું જે, ‘જે બ્રહ્મ છે તે તો નિર્વિકાર છે ને નિરંશ છે, માટે એ વિકારને પામે નહીં ને એના અંશ પણ થાય નહીં.’ એ બ્રહ્મ જે તે પ્રકૃતિપુરુષ આદિક સર્વેના કારણ છે ને આધાર છે ને સર્વને વિષે અંતર્યામી શક્તિએ કરીને વ્યાપક છે…….. અને એ બ્રહ્મ થકી પરબ્રહ્મ જે પુરુષોત્તમ નારાયણ તે નોખા છે ને એ બ્રહ્મના પણ કારણ છે ને આધાર છે ને પ્રેરક છે, એમ સમજીને પોતાના જીવાત્માને એ બ્રહ્મ સંગાથે એકતા કરીને પરબ્રહ્મની સ્વામી-સેવકભાવે ઉપાસના કરવી. એવી રીતે સમજે ત્યારે બ્રહ્મજ્ઞાન છે તે પણ પરમ પદને પામ્યાનો નિર્વિઘ્ન માર્ગ છે.’

---

(વચનામૃત ગ.મ. પ્રકરણ ૩)

ટૂંક માં –

• બ્રહ્મ નો મહિમા સર્વોપરી છે તો તેનાથી ભિન્ન અને પર એવું પરબ્રહ્મ સર્વે થી સર્વોપરી છે…..સર્વે નું કારક અને કારણ છે….
• બ્રહ્મ ને જાણવા થી જ પરબ્રહ્મ ને જાણી શકાય
• બ્રહ્મ અને પરબ્રહ્મ ની જીજ્ઞાસા કરવી..એમણે જાણવા એ જ બ્રહ્મવિદ્યા અને તેનાથી જ આત્યંતિક કલ્યાણ થાય..

જય જય અક્ષર પુરુષોત્તમ..જય જય સ્વામિનારાયણ…..

 

અક્ષરપુરુષોત્તમ દર્શન-૫

ગઈકાલે શ્રીમદ ભગવદ ગીતા ના ૮ માં અધ્યાય- અક્ષરબ્રહ્મયોગ માં અક્ષર અને પુરુષોત્તમ ના મહિમા –સ્વરૂપ વિષે જાણ્યું…..આજે એવા જ એક અધ્યાય- ૧૫ માં અધ્યાય- પુરુષોત્તમ યોગ માં – પુરુષોત્તમ તત્વ વિષે વિશેષ છણાવટ નો લાભ અહી લેશું….સાથે સાથે અક્ષર અને પુરુષોત્તમ તત્વ ના ભેદ વિષે પણ જાણીશું….

સર્વ પ્રથમ જાણી એ જીવ અને અક્ષર વચ્ચે નો ભેદ…

द्वौ इमौ पुरुषौ लोके क्षर: च अक्षर: एव च

क्षर: सर्वाणि भूतानि कुटस्थ: अक्षर: उच्चते ( गीता-१५/१६)

અર્થાત- આ લોક માં બે પ્રકાર ના ચેતનો છે..એક તો ક્ષર અને બીજા અક્ષર…તેમાં હમણાં કે પહેલા જેને પણ માયા નું બંધન થયું છે તે બધા જ આત્મા ઓ ને ક્ષર કહેવામાં આવે છે….અને કૂટસ્થ કહેતા નિર્વિકાર..સદાયે માયા થી પર છે તે અક્ષર છે……

હવે એવા અક્ષર અને તેના થી પર એવા પુરુષોત્તમ વચ્ચે નો ભેદ જોઈએ…શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન અર્જુન ને કહે છે…..

उत्तम: पुरुष: तु अन्य: परमात्मा इति उदाह्यत:

यस्मात् क्षरं अतीत: अहं अक्षराद अपि य उत्तम:

अत:अस्मि लोके वेदे च प्रथित:पुरुषोत्तम : II ( १५/१७-१८)

અર્થાત- ઉત્તમ પુરુષ તો જુદા જ છે જેને પરમાત્મા કહેવામાં આવે છે . હું ક્ષર થી પર છું અને અક્ષર થી પણ પર છું એટલે લોક માં અને વેદ માં પુરુષોત્તમ કહેવાઉ છું…..

————

આ જ અધ્યાય માં એટલા માટે તો શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન કહે છે કે….

सर्वस्य चाहं ह्रदि सन्निविष्टो मत्त: स्मृतिर्ग्नानांपोहनं च

वेदैश्र्च सर्वैरहमेव वेध्यो वेदान्तकृद्रेदविदेव चाहं ( १५/१५)

અર્થાત- ..હે પાર્થ..વળી હું સર્વ ના હૃદય માં રહેલો છું મારા વડે જ સ્મૃતિ અને જ્ઞાન તથા એ બંને નો અભાવ ઉત્પન્ન થાય છે…..સર્વ વેદો દ્વારા હું જ જાણવા યોગ્ય છું…..વેદાંત નો સિદ્ધ કરનાર અને જ્ઞાતા પણ હું જ છું….

यो मामेवंसमुढो जानाति पुरुषोत्तमम

स सर्वविद्वजति मा सर्वभावेन भारत ( १५/१९)

અર્થાત- હે ભારત..!!! જે સમોંહ થી રહિત મને એ પ્રકારે પુરુષોત્તમ જાણે છે ..તે સર્વજ્ઞ છે…..અને તે સર્વ ભક્તિ યોગ થી મને ભજે છે…….

અદ્ભુત વાત……….ટૂંક માં સાર જોઈએ તો સમજાય કે…..ક્ષર અને અક્ષર એ પુરુષ ( અર્થાત ચેતન) તત્વ છે…..અને જીવ, ઈશ્વર અને માયા થી પર અક્ષર છે…તો અક્ષર થી પણ પર એવા પુરુષોત્તમ નારાયણ છે…..અને એને જાણવું જ જ્ઞાન કહેવાય……એવા પુરુષોત્તમ ને રદયમાં ધારી સમોંહ રહિત થઇ જે તેમણે નિરંતર ભજે છે….તે જ સર્વજ્ઞ છે..બ્રહ્મ રૂપ છે…..!

માટે અક્ષર પુરુષોત્તમ ને સમજી..એમના મહિમા ને જાણી ને ભક્તિ યોગ કરવા થી ….જીવ અક્ષર ના સામર્ધ્ય ને પામે છે….

જય જય અક્ષર પુરુષોત્તમ…..જય જય સ્વામિનારાયણ….

અક્ષરપુરુષોત્તમ દર્શન-૪

“પ્રસ્થાન” એટલે સિદ્ધાંત નું પ્રસ્થાપન કરતુ શાસ્ત્ર…..અને ત્રયી એટલે “ત્રણ” ..એમ કોઈ પણ તત્વજ્ઞાન..દર્શન કે વાદ- નું પ્રતિપાદન કરવું હોય તો પ્રસ્થાન ત્રયી કહેતા કે ત્રણ મુખ્ય ગ્રંથ- ઉપનિષદ, ભગવદ ગીતા અને બ્રહ્મસૂત્ર – નો આધાર લેવો અનિવાર્ય છે..ફરજીયાત છે……અને એ ત્રણ માં થી- આજે આપણે કેન્દ્રવર્તી એવો ગ્રંથ- શ્રી ભગવદ ગીતા ને આધારે અક્ષર પુરુષોત્તમ દર્શન નો આસ્વાદ લેવાના છીએ……!

 

જયારે સ્વયમ શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન અનુષ્ટુપ છંદ માં વિષાદગ્રસ્ત અર્જુન ( જે આપણા જેવા માયા થી ગ્રસ્ત જીવ નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે) ને મહા યુદ્ધ ( કે જે જગત ની આંધળી દોડાદોડી..કોલાહલ…સંસાર ના પ્રશ્નો) ની વચ્ચે – બ્રહ્મ વિદ્યા ના પાઠ ભણાવે છે…..અને કહે છે…. सर्वधर्मान परित्यज्य ..मामेकं शरणं व्रज……! શરણાગતિ ની વાત …આવી રીતે કોણ કહી શકે??? એક સ્વયમ પરમાત્મા જ આ વાત કરી શકે…..! અને એમના જ મુખે – જયારે બ્રહ્મ- અને પરબ્રહ્મ ના સ્વરૂપ..મહિમા ની વાત થાય ત્યારે બીજો પુરાવો શું જોઈએ??

ચાલો ટૂંક માં પરિચય મેળવીએ – ભગવદ ગીતા નો…..

—–

ભગવદ ગીતા મહાભારત ના ભીષ્મ પર્વ ના ૨૫ માં અધ્યાય થી લઈને ૧૮ અધ્યાય સુધી લંબાયેલી છે…..આ અઢાર અધ્યાય માં કુલ ૭૦૦ શ્લોક છે…..જેમાં શરૂઆત અંધ અર્થાત અહં-મમત્વ રૂપી અજ્ઞાન ના પ્રતિક એવા ધ્રુતરાષ્ટ્ર અને સંજય ના સંવાદ થી થાય છે. જેમાં ૧ શ્લોક- ધૃતરાષ્ટ્ર દ્વારા….૪૧ શ્લોક સંજય ના મુખે….૮૪ શ્લોક અર્જુન ના મુખે અને ૫૭૪ શ્લોક શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન ના મુખે ઉચ્ચારાયેલા છે…..ગીતા એટલી સમૃદ્ધ છે કે- ભલભલા વિષાદ ગ્રસ્ત..ડીપ્રેસન ગ્રસ્ત જીવ ને અજ્ઞાન માંથી છોડાવી- જ્ઞાન તરફ લઇ જઈ શકે….! ગીતા ને એક આગવું ઉપનિષદ તરીકે ગણી….સ્મૃતિ પ્રસ્થાન માં તેનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે…

———–

આવી ગીતા ના ૮ માં અધ્યાય અક્ષરબ્રહ્મ યોગ અને ૧૫ માં અધ્યાય – પુરુષોત્તમ યોગ માં – સમગ્ર અક્ષર પુરુષોત્તમ દર્શન નો સમાવેશ થયો છે….ચાલો જોઈએ…૮ મો અધ્યાય …

અહી શરૂઆત જ અર્જુન ના અદ્ભુત પ્રશ્ન થી થાય છે…..

किं तद् ब्रह्म ( ८/१)

અર્થાત- તે બ્રહ્મ શું છે??….જાણે કે આ પ્રશ્ન માં જ આપણા બધાનો પ્રશ્ન આવી જાય છે…..પણ એ પહેલા જોઈએ કે- આગળ ના અનેક અધ્યાય માં- કૃષ્ણ ભગવાને બ્રહ્મ શબ્દ નો ઉલ્લેખ કર્યો છે…..

एषा ब्राह्मी स्थिति : पार्थ ( २/७२)

અર્થાત- હે પાર્થ…આ જ બ્રાહ્મી સ્થિતિ છે…..

 

तस्मात सर्वगतं ब्रह्म ( ३/१५)

અર્થાત- તે બ્રહ્મ સર્વમાં રહેલું છે……

 

स ब्रह्मयोग युक्तात्मा सुखंक्षय्यं श्रुते ( ५/२१)

અર્થાત- બ્રહ્મ સાથે જોડાયેલો તે મનુષ્ય ..અવિનાશી સુખ ભોગવે છે…..

 

सुखेन ब्रह्मसंस्पर्शंत्यन्तं सुखंश्रुते ( ६/२८)

અર્થાત- બ્રહ્મ દ્વારા અનુભવતા અત્યંત આનંદ ને સુખે થી ભોગવે છે…..

 

ते ब्रह्म तद्रिदु ( ७/२९)

અર્થાત- તેઓ તે બ્રહ્મ ને જાણે છે…..

———————–

અદ્ભુત ઉલ્લેખ…!!!!  હવે જોઈએ આઠમો અધ્યાય…..તે બ્રહ્મ શું છે??? તેવા પાર્થ ના પ્રશ્ન માં શ્રીહરિ કહે છે

 

अक्षरं ब्रह्म ( ८/३)

અર્થાત- અક્ષર એ બ્રહ્મ છે……

આમ અક્ષર એ બ્રહ્મ નું નામ જ છે…..જેને આપણે સાથે મેળવી- અક્ષરબ્રહ્મ પણ કહીએ છીએ…..

 

અક્ષર નો મહિમા સમજાવતા ભગવાન કહે છે…

 

यद् अक्षरं वेदविद:वदन्ति विशन्ति यद् यतयः वीतरागा: I

यद् इच्छन्त: ब्रह्मचर्य चरन्ति तत् ते पदं संग्रहेण प्रवक्ष्ये II (८/११)

 

અર્થાત- વેદો ને જાણનારા વિદ્વાનો પણ જેનું પ્રતિપાદન કરે છે , આસક્તિ વિના ના સંયમીઓ જેમાં પ્રવેશ કરે છે , અને જેને ઇચ્છનારા ઓ બ્રહ્મચર્ય નું પાલન કરે છે ..એવું આ અક્ષર દિવ્ય સ્થાન છે….તે સ્થાન વિષે હું ટૂંક માં કહીશ….

 

अव्यक्तोऽक्षर इत्य्युक्त्स्त्माहु: परमांगतिं

यं प्राप्य न निर्वतन्ते तद्धाम परमं मम ( ८/२१)

અર્થાત- જે અવ્યક્ત ભાવ….અક્ષર સંજ્ઞા ( શબ્દ) થી પ્રસિદ્ધ છે તેને જ પરમ ગતિ કહેવામાં આવે છે …જ્યાં જ્ઞાનીઓ પહોંચ્યા પછી પુનઃ પાછા આવતા નથી ..તે જ મારું પરમ ધામ ( અક્ષરધામ) છે…..

 

ટૂંકમાં અક્ષર એ જ બ્રહ્મ છે…..તેને પ્રાપ્ત કરવું એ જ મોક્ષ નું સાધન છે….પરમાત્મા..પરબ્રહ્મ પુરુષોત્તમ નારાયણ ને પામવા નું એ એક જ સાધન છે…..અને એજ પરબ્રહ્મ નું પરમ ધામ છે…કે જેને પ્રાપ્ત કર્યા પછી પુનઃ જન્મ ધારણ કરવો પડતો નથી…..આત્યંતિક કલ્યાણ થાય છે…..!

 

જય જય અક્ષર પુરુષોત્તમ….જય જય સ્વામિનારાયણ……

અક્ષરપુરુષોત્તમ દર્શન-૩

હજારો વર્ષ પહેલા રચાયેલા અપુરુષેય અર્થાત કોઈ મનુષ્ય દ્વારા નહિ રચાયેલા એવા વેદો ના સાર રૂપ એવા ઉપનિષદ પૈકી – અગ્રગણ્ય એવા- મૂંડક ઉપનિષદ અને કઠોપનિષદ માં- અક્ષર અને પુરુષોત્તમ ના સ્વરૂપ…મહિમા વિષે આપણે જાણ્યું……હવે આ જ અનંત યાત્રા માં – આપણે આગળ- જોઈશું- બૃહદારણ્યક ઉપનિષદ માં ગવાયેલા અક્ષર અને પુરુષોત્તમ ના મહિમા વિષે….

બૃહદારણ્યક ઉપનિષદ

———————-

સર્વે ઉપનિષદ માં સૌથી વિશાળ એવું આ ઉપનિષદ એ વેદો ના- શુક્લ યજુર્વેદ માં સમાયેલું છે…..વિશ્વના અતિપ્રાચીન ગ્રંથો પૈકીના એક્ એવા આ ગ્રંથમાં જીવ, બ્રહ્માંડ, અને ઇશ્વર વિષે લખવામાં આવ્યું છે. દાર્શનિક રુપે મહત્વપૂર્ણ આ ઉપનિષદ પર આદિ શંકરાચાર્યએ પણ ટીકા (ટીપ્પણી) લખી છે. આ શતપથ બ્રાહ્મણ ગ્રંથનો એક્ ખંડ પણ છે……

બ્રુહદારણ્યક ઉપનિષદમાં અદ્વૈત વેદાંત અને સંન્યાસનિષ્ઠાનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે. ઉપનિષદોમાં સર્વાધિક બૃહદાકાર તેના ૩ કાંડ (મધુકાંડ, મુનિકાંડ,, ખિલકાંડ), ૬ અધ્યાય, ૮૭ બ્રાહ્મણ અને પ્રલંબિત ૮૩૬ પદોમાં શાંતિપાઠ ‘ૐ પૂર્ણમદ:’ વગેરે છે અને બ્રહ્મા તેની સંપ્રદાય પરંપરાના પ્રવર્તક છે………

આ ઉપનિષદનો નીચે મુજબનો શ્લોક સુપ્રસિદ્ધ છે –

ॐ असतोमा सद्गमय ।

तमसोमा ज्योतिर्गमय ।

मृत्योर्मामृतं गमय ॥

ॐ शान्ति शान्ति शान्तिः ॥

– बृहदारण्यकोपनिषद् 1.3.28.

નીચે મુજબનો શ્લોક બૃહદારણ્યક ઉપનિષદના આરંભ અને અંતમાં આવે છે-

पूर्णमदः पूर्णमिदं पूर्णात्पूर्णमुदच्यते ।

पूर्णस्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते ॥

અક્ષર પુરુષોત્તમ દર્શન નું નિરૂપણ – જનકરાજા ના દરબાર માં મહર્ષિ યાજ્ઞવલ્કય અને ગાર્ગી નામની વિદુષી સ્ત્રી સાથે પ્રશ્નોત્તરી ના સંવાદ માં થયું છે…..

————————

તે જોઈએ….શરૂઆત અક્ષર ના સામર્થ્ય થી ….

एतस्य वा अक्षरस्य प्रशासने गार्गि, सूर्याचन्द्रमसौ विधृतौ तिष्ठत :

एतस्य वा अक्षरस्य प्रशासने गार्गि,ध्यावापृथिव्यौ विधृते तिष्ठत: (३/८/९)

અર્થાત- હે ગાર્ગી ..! આ અક્ષરબ્રહ્મ ના પ્રશાસન માં જ સૂર્ય અને ચંદ્ર સ્થિર રહ્યા છે ..હે ગાર્ગી ..! આ અક્ષરબ્રહ્મ ના પ્રશાસન માં જ દ્યુલોક કે પૃથ્વી લોક જેવા સર્વ લોકો સ્થિર રહે છે …

—————-

હવે અક્ષરબ્રહ્મ ને જાણવું- શા માટે અનિવાર્ય છે તે જોઈએ….

य: वा एतद अक्षरं गार्गि अविदित्वा अस्मिन लोके

जुहोति यजते तप: तप्यते बहूनि वर्षसहस्त्राणि

अन्तवद् एव अस्य तद् भवति ( ३/८/१०)

અર્થાત- હે ગાર્ગી..! જે મનુષ્ય આ અક્ષરબ્રહ્મ ને જાણ્યા વિના આ લોક માં હોમ કરે , યાગ કરે, કે હજારો વર્ષ સુધી તપ કરે ..તો પણ તે બધું જ નાશવંત થઇ જશે ..અવિનાશી ફળ નહી મળે…….

——————-

य:वा एतद अक्षरं गार्गि अविदित्वा अस्माद् लोकात् प्रैति स: कृपण:

( ३/८/१०)

અર્થાત- હે ગાર્ગી….જે આ અક્ષરબ્રહ્મ ને જાણ્યા વિના આ લોક માં મૃત્યુ પામે છે તે કૃપણ ( ગરીબ) છે..દયા ને પાત્ર છે…તેનો જન્મ એળે ગયો છે એમ સમજવું…..

अथ य:एतद् अक्षरं गार्गि विदित्वा अस्माद् लोकात् प्रैति स: ब्राह्मण:

(३/८/१०)

અર્થાત- તેની સામે હે ગાર્ગી……જે મનુષ્ય આ અક્ષર ને જાણી ને આ લોકમાં થી વિદાય લે છે તે જ સાચો બ્રહ્મવિદ્યા નો જાણકાર છે……

——————————-

અરુણ ઋષિ ના પુત્ર આરુણીએ યાજ્ઞવલ્કય ઋષિ ને પુછ્યું કે જેને આધારે આ સમગ્ર વિશ્વ ટકી રહ્યું છે તે અંતર્યામી તત્વ કોણ..કેવું છે?? તે કહો…ઉત્તર માં – પુરુષોત્તમ નો મહિમા કહેતા ઋષિ કહે છે…

य: पृथिव्यां तिष्ठन पृथिव्या अन्तर: यं पृथिवी न वेद

यस्य पृथिवी शरीरं य:पृथिवीं अन्तरो यमयति

एष: ते आत्मा अन्तर्यामी अमृत: (३/७/३)

અર્થાત- જે આ પૃથિવી ની અંદર રહ્યા છે ..એમ છતાં જેને પૃથિવી જાણતી નથી , જે પૃથિવી ની અંદર રહી ને તેનું નિયમન કરે છે , તે પરમાત્મા છે..તે અંતર્યામી છે..તે અમૃત મય છે……

————————-

સાર રૂપે કહેવાનું એટલું જ છે કે……

— અક્ષર ને જાણવું – એ મોક્ષ માટે અનિવાર્ય છે…એને જાણ્યા વગર પુરુષોત્તમ ને પામી શકાતું નથી….

— અક્ષર અને પુરુષોત્તમ બંને ભિન્ન તત્વ છે..બંને વચ્ચે સેવક- સ્વામી નો ભાવ છે……

— અક્ષર એક પુરુષોત્તમ સિવાય સર્વે તત્વો- જીવ, ઈશ્વર અને માયા..સર્વે થી મોટું છે……..

— એક પુરુષોત્તમ જ અક્ષર થી પર છે……અને સર્વ નિયંતા…સર્વોપરી..સંપૂર્ણ છે……

જય જય અક્ષર પુરુષોત્તમ….જયજય સ્વામિનારાયણ…..

અક્ષરપુરુષોત્તમ દર્શન-૨

ગઈ પોસ્ટ માં  આપણે મૂંડક ઉપનિષદ માં- બ્રહ્મવિદ્યા, અક્ષરબ્રહ્મ અને પરબ્રહ્મ પુરુષોત્તમ નારાયણ ના સ્વરૂપ, મહિમા વિષે જાણ્યું……

આજે આ અક્ષરપુરુષોત્તમ દર્શન યાત્રા માં- અગ્રગણ્ય એવા ૧૦ ઉપનિષદ માં નું એક એવા કઠોપનીષદ માં- અક્ષર અને પુરુષોત્તમ મહારાજ ના દર્શન – તત્વજ્ઞાન..મહિમા વિષે જાણીશું……

કઠોપનિષદ –

————-

આ ઉપનિષદ કૃષ્ણ યજુર્વેદ માં આવેલું છે . એના બે અધ્યાય છે -જેમાં દરેક અધ્યાય નીચે ત્રણ ત્રણ-વિભાગ છે જે વલ્લી તરીકે ઓળખાય છે…..જેમાં બાળક નચિકેતા અને યમરાજ વચ્ચે થયેલા અધ્યાત્મિક સંવાદ નું સંકલન થયેલું છે . નચિકેતા ને પ્રસન્ન કરવા યમરાજ ત્રણ વરદાન આપે છે એમાં છેલ્લા વરદાન માં મોક્ષ નું જ્ઞાન આપતા યમરાજ- અક્ષર પુરુષોત્તમ દર્શન નું વર્ણન કરે છે….ચાલો જોઈએ…

सर्वे वेद यत पदम् आमनन्ति तपान्सि सर्वाणि च यद् वदन्ति I

यद इच्छन्त: ब्रह्मचर्य चरन्ति तत् ते पदम् संग्रहेण ब्रवीमि

ॐ इति एतत् II (२/१५)

અર્થાત- બધાજ વેદો જે સ્થાન નો મહિમા ગાય છે , તપસ્વી ઋષીઓ જે સ્થાન નો મહિમા ગાય છે, જેને પામવા મનુષ્યો બ્રહ્મચર્ય નું પાલન કરે છે , તેવા પરમાત્મા ના નિવાસ સ્થાન વિષે હું તને ટૂંક માં કહું……તે ઓમ કાર છે……

અહી અક્ષર ની ઓળખાણ ઓમ કાર તરીકે આપી છે……જેને પ્રશ્નોપનિષદ (૫/૨) માં કહે છે…. ઓમ કાર થી બે તત્વો નો બોધ થાય છે ..એક તો પરબ્રહ્મ અને બીજું અપરબ્રહ્મ અર્થાત- અક્ષરબ્રહ્મ — ટૂંક માં ઓમકાર એટલે અક્ષર પુરુષોત્તમ ……..!!!!

———————-

एतद हि एव अक्षरं ब्रह्म एतद् हि एव अक्षरं परम् I

एतद् हि एव अक्षरं ज्ञात्वा य: यद् इच्छति तस्य तत् II (२/१६)

અર્થાત- આ જ સ્થાન અક્ષર છે , આ જ સ્થાન બ્રહ્મ છે ખરેખર આ અક્ષરબ્રહ્મ શ્રેષ્ઠ છે અને આ જ અક્ષરબ્રહ્મ ને જે મનુષ્ય જાણે તે જે ઈચ્છે તે તેને મળે……..

એટલે કે બ્રહ્મ કહેતા કે અક્ષર ને જે જાણે તેને અક્ષરધામ મળે….પુરુષોત્તમ મળે……

——————-

य: सेतु: इजानानां अक्षरं ब्रह्म यत् परम् I

अभयं तितीर्षतां पारं नाचिकेतं शकेमहि II (३/२)

અર્થાત- સંસાર સાગર ને પાર પામવા ઈચ્છતા મનુષ્યો માટે અક્ષરબ્રહ્મ સેતુ બને છે……તેની મદદ થી મનુષ્ય સંસાર પાર કરી અક્ષરધામ ને પામી પરમાત્મા ને મેળવે છે……

—————-

इन्द्रियेभ्य: परा: हि अर्था: अर्थेभ्य: च परम् मन: I

मनस: तु परा बुद्धि: बुध्धे: आत्मा महान पर: II

महत्: परम् अव्यक्तं अव्यक्तात् पुरुष: पर: I

पुरुषाद न परम् किञ्चित् सा काष्ठा सा परा गति: II (३/११)

અર્થાત- ઇન્દ્રિયો કરતા પંચવિષયો પર છે ..વિષયો કરતા મન પર છે……મન કરતા બુદ્ધિ પર છે….બુદ્ધિ કરતા આત્મા પર છે …..આત્મા કરતા અવ્યક્ત કહેતા અક્ષરબ્રહ્મ પર છે …..અક્ષરબ્રહ્મ કરતા પુરુષ કહેતા પુરુષોત્તમ પર છે ……અને પુરુષોત્તમ પર કોઈ જ નથી ……તે પુરુષોત્તમ જ પરકાષ્ઠા છે…તે જ પરમ ગતિ છે……

અદ્ભુત વાત……!!! શ્રીજી એ પ્રબોધેલુ તત્વજ્ઞાન- જીવ,ઈશ્વર,માયા…બ્રહ્મ અને પરબ્રહ્મ- એમ પાંચ નિત્ય તત્વ ની વાત..એનો ભેદ સ્પષ્ટ કરે છે અને એ જ વાત અહી છે…….કે પરબ્રહ્મ – સૌથી ઉપર છે…તેના દાસ તરીકે- અક્ષરબ્રહ્મ છે…..અને એની નીચે- જીવ..ઈશ્વરો અને માયા નો અંધકાર છે…….!!!

આમ, શ્રીજી એ કહેલું- જ્ઞાન- તત્વજ્ઞાન- એ અક્ષર પુરુષોત્તમ જ્ઞાન છે…દર્શન છે…..જેને બ્રહ્મસ્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજે મૂર્તિમંત કર્યું……! શ્રીજી એ ભલે શિક્ષાપત્રી માં પોતાના પ્રિય વાદ તરીકે વિશિષ્ટદ્વૈત ને સ્થાન આપ્યું હોય……પણ એમનું આગવું…દર્શન..વાદ..એ તો અક્ષર પુરુષોત્તમ દર્શન છે…..એ અહી ફલિત થાય છે….!

માટે તમને કોઈ પૂછે કે- તમારો વાદ કયો…તમારું દર્શન – તત્વજ્ઞાન કયું?? તો આપણો ઉત્તર સ્પષ્ટ છે……અક્ષરપુરુષોત્તમ દર્શન..!!! જેને પરબ્રહ્મ શ્રીજી મહારાજે પોતાના વચનામૃત ના પાને પાને વર્ણવ્યું  છે. જેને જો જીવસ્થ કરવામાં આવે તો આ જીવ બ્રહ્મરૂપ થયા વગર રહે જ નહિ…..કારણ કે ને પ્રગટ અક્ષરબ્રહ્મ મહંત સ્વામી મહારાજ માં સહેજે હેત થાય…..અને સત્પુરુષ માં દ્રઢ હેત એ મોક્ષ નું કારણ બને છે….( વચનામૃત- વરતાલ-૧૧)

જય જય અક્ષર પુરુષોત્તમ …..જયજય સ્વામિનારાયણ…..

રાજ